Yazıda risk kavramını finansal açıdan değerlendirdim ve finansal riski yakından ilgilendiren önemli kavramları açıklanmıştır, keyifli okumalar.
Söz konusu finansal piyasalar olduğunda karşılaşacağımız ilk şey risktir. Bir yatırımcının riskler karşısında yapması gereken ilk şey, oluşan tüm risklerden olabildiğince uzak durmaktır. Bunu yapabilmek için de, yatırımcının elindeki varlıkların sahip olduğu risklere karşı bir risk yönetim sistemi kurgulaması ve uygulaması gerekir, ancak bu şekilde risk yönetilebilir hale gelir. Riskin yönetilebilmesi için ise ilgili kavramların bilincimizde yer edenmiş olması beklenir. Bu yazıda öncelikle finansal riskin ne olduğundan bahsedilmiş ve sonrasında konunun biraz daha derinine inilerek alt başlıklarıyla birlikte incelenmiştir.
Finansal Risk Nedir?
Finansal risk, elimizde bulunan herhangi bir kıymetli varlığın değerinde kayıp yaşama olasılığıdır. Bu risk, finansal piyasalar tarafından bakıldığında, belirli bir miktar para karşılığında harhangi bir varlığa yatırım yaptıktan sonra kaybedilebilecek miktarı tanımlar.
Finansal varlıkların tümü farklı durumlarda ve farklı düzeylerde bir kayıp riski barındırır. Söz konusu riskin belirlenmesi ve değerlendirilmesi işlemini risk yöneticisi üstlenir. Bu sürecin yönetimi ise risk yönetimi olarak adlandırılır.
Riski yönetebilmek için öncelikli olarak finansal risk türleri hakkında genel bilgi sahibi olmamız gerekir.
Finansal Risk Türleri
Finansal riskleri çeşitli tanımlama yöntemlerine göre bir çok şekilde sınıflandırabiliriz. Ancak finansal risk genel olarak yatırım riskleri, operasyonel risk, uyumuluk riski ve sistemik risk olarak gruplandırılabilir.
I. Yatırım Riski
Yatırım riskleri, yapılan yatırımlar ve alıcı ile satıcı arasındaki ilişkilerle ilgilidir. Genel olarak piyasalarda oluşan fiyat dalgalanmalarından etkilenir. Yatırım riskini piyasa riski, likidite riski ve kredi riski oluşturur.
1. Piyasa Riski
Piyasa riski, bir varlık üzerindeki etkin fiyat üzerindeki dalgalanmalardır. Örnek verecek olursak, Borsa İstanbul'da kote edilen bir pay senedini satın aldığımızda, elimizdeki bu varlık bir piyasa riskine sahiptir ve piyasada oluşan arz-talep hareketliliğine bağlı olarak fiyatların artması ya da düşmesi söz konusudur.
Risk yönetimi, elimizdeki pay senedi pozisyonuna karşılık piyasanın ters yönde hareket etmesiyle birlikte uğranılabilecek kaybın değerlendirilmesiyle mümkündür. Bundan sonra atılması gereken adım ise gerçekleşen fiyat hareketleri karşısında tutunulacak tavrın belirlenmesi olacaktır.
Değerli varlıkların üzerinde doğrudan ve dolaylı piyasa riskleri bulunur. Pay senedinin üzerinde yaşanan ters fiyat hareketleri doğrudan piyasa riskine bir örnektir. Dolaylı piyasa riskleri ise belirginliği görece az olan ikincil nedenlerden dolayı oluşur. Buna en iyi örnek, faiz oranlarındaki değişimin pay senetlerine olan etkisi olarak verilebilir. Sonuçta, bir şirketin yüksek faiz oaranlarına bağlı olarak büyüme veya kârlılığını sürdürmesi zorlaşabileceği için yatırımcılar üzerinde bir baskı oluşur ve bu baskı da ilgili şirketin pay senedi üzerinde satış baskısı yaratır. Satışların alışlardan daha güçlü olması nedeniyle de pay senedi üzerinde değer kaybı yaşanır. Benzer şekilde şirket yönetimi de borçlanma masraflarının artması nedeniyle borçlarını kapatmak adına elindeki payları satışa çıkarabilecektir.
Ancak hatırlatmakta fayda var, faiz oranları finansal piyasaları her iki biçimde de etkileyebilir. Pay senetlerini dolaylı olarak etkilerken, bono gibi sabit getirili menkul değerleri doğrudan etkisi altına alır. Bu nedenle de faiz oranı, hem doğrudan hem de dolaylı bir risktir.
2. Likidite Riski
Likidite riski, bir yatırımcının elinde bulundurduğu varlıkları herhangi bir fiyattan satmak istemesine karşın piyasadan yeterince cevap alamaması ve satış işlemlerinin karşılanamama ihtimalidir.
Şöyle ki, bir yatırımcının portföyünde 10₺'den aldığı 100 adet pay senedi olduğunu varsayalım. Bu pay senedinin piyasası likit ise, yani yüksek hacimli işlemler gerçekleşiyorsa, yatırımcı elindeki tüm pay senetlerini kolaylıkla satabilir çünkü piyasada yeterince alıcı bulunmaktadır. Ancak piyasa illikit ise, yani piyasada sığ hacimli işlemler gerçekleşiyorsa, yatırımcı elindeki payların tümünü elinden çıkaramayabilir çünkü piyasada yeterince alıcı bulunmamaktadır.
Sonuçta bu yatırımcı pay senetlerinin tümünü elinden çıkarmak istiyorsa satın aldığı fiyattan daha düşük bir fiyatla satmak durumuyla karşılaşabilir.
3. Kredi Riski
Kredi riski, borçlunun alacaklıya verdiği sözü yerine getirememesi nedeniyle alacaklının kayba uğrama olasılığıdır. Yani, eğer ki bir kişi diğer bir kişiden borç almışsa, borç veren kişi bu riski taşır. Demem o ki, borçlunun borcunu geri ödeyememe olasılığı vardır ve bu nedenle borç-alacak ilişkisinden doğan bir risk mevcuttur. Sonuçta borçlu alacaklıya ödeme yapmazsa alacaklının parası kayba uğrar.
Büyük resmi görelim. Herhangi bir ülkenin kredi riski ne derece yüksek olursa, o ülkede bir ekonomik krizin çıkması o derece muhtemeldir. Geçmişte yaşanan bir finansal kriz dünya geneline yayılan kredi risklerinin büyümesi nedeniyle ortaya çıkmıştır.
Yaşanan bu olay 1929 yılında gerçekleşen Büyük Buhran'dı. ABD bankalarının karşı taraf ilişkileriyle oluşan mahsup işlemleri krizin başlamasında etkin rol oynamıştır. Zamanın önemli bankalarından biri olan Lehman Brothers'ın temerrüde (borçları ödemekte direnme) düşmesiyle birlikte kredi riski tüm dünyada etkili olmuştur. Sonuçta, finansal bir kriz yaşanmıştır.
II. Operasyonel Risk
Operasyonel risk, süreçlerin yönetimi, sistemlerin oluşturulması ya da prosedürlerin yürütülmesi aşamalarında yaşanacak hatalar nedeniyle kayıpların oluşma ihtimalidir. Bu hatalar kazara ya da kasti olarak meydana gelebilir. Hataların yaşanmaması için ilgili konularda denetlemeler yapılmalı ve belirlenen ilkeler özümsenmelidir.
Şirket görevlileri şirket fonlarını yetki dışı işlemlerde kullanarak hileli ticaret yapabilirler ve bu işlemler operasyonları doğrudan etkiler. Ya da deprem, sel gibi doğal afetler nedeniyle operasyonlar dolaylı olarak etkilenebilir.
Her durumda söz konusu operasyonlar istenilenin dışında hareket ettiğinde yıkıcı finansal kayıplara sebep olabilir.
III. Uyumluluk Riski
Uyumluluk riski, herhangi bir kurumun yetkinliğinin dışında ve yasalara aykırı eylemlerde bulunması nedeniyle uğrayacağı kayıplar nedeniyle oluşur. Bu riskten ancak gerekli tüm şartlar sağlandığında kaçınılabilir. Aksi takdirde kurum kapatılabilir ya da büyük cezalarla karşılaşabilir.
Örneğin, kurumlarda yatırım danışmanlığı yapabilmek için çalışanların lisansa sahip olması gerekir. Ancak lisansa sahip olmadan yapılan işlemler yasalara karşı muhalefet doğurduğundan, söz konusu davalar büyük yaptırımlarla sonuçlanmaktadır.
IV. Sistemik Risk
Sistemik risk, bir anda karşılaşılan olaylar karşısında piyasaların tümünün ya da bir kısmının olumsuz etkilenmesiyle oluşur. Bu risk türünde oluşan etkiler benzer özelliklere sahip şirketlerin hemen hemen aynı şekilde etkilenmesine neden olur. Yani, aynı sektöre ait şirketlerin tümü bir olaydan benzer biçimde etkilenirler. Bu durum yüksek korelasyon olarak adlandırılır.
Piyasa oyuncuları, haberler nedeniyle bir şirkette oluşan gelişmenin diğer benzer şirketlere de aynı şekilde yansıyarak bir domino etkisi oluşacağını düşünürler. Riskten kaçınmak içinse portföy üzerinde farklı sınıf ve sektörlere ait varlıklarla çeşitlendirme yapılmalıdır.
Geçmişten bir örnek verelim, 2008 Finansal Krizi'nden sonra Lehman Brothers bu defa kurtarılmamış ve batmışken değerli madenlere olan talep artışı nedeniyle kıymetli metal sektörü büyüme göstermiştir.
V. Yönetilemeyen Risk: Sistematik Risk
Sistematik risk, bir ekonomiyi etkileyen enflasyon, faiz, çatışma, doğal afetler ve politikalarda yaşanan değişimlerle ilgilidir. Bu olaylar bir ülkenin bütününü, toplumun genelini ve pek çok sektörü bir arada benzer şekilde etkisi altına alır. Bu risk genele yayılan bir etki alanına sahip olduğundan, kaçınmak mümkün değildir. Ancak ve ancak dışarıda bir pozisyon alınarak söz konusu riskten kaçınılabilir.
Bir başka konu ile yeniden görüşmek dileğiyle, sağlıcakla.